Max Stirner’in Çalınan Kafatası
ve
Engels’in Stirner Çizimleri
H. İbrahim Türkdoğan
Stirner’in biyografisini yazan şair, öykü ve roman
yazarı İskoçyalı-Alman J. H. Mackay (1864-1933), günün birinde Berlin
Sophienkirchhof mezarlığında gömülü Stirner’in mezarını açıp / açtırıp
kafatasını çalar ve özel mülkiyetine alır. Bu edimini Stirner’in mezarını
yaptırırken gerçekleştirir (07. 07.
1892). Mezarlık işçisine bir altın verir susması için.
Yıllar sonra (1916?) ekonomik durumu pek kötüleşince,
sahip olduğu Stirner arşivini satmaya kalkışır. Dönemin Stirner uzmanlarından
ve filozof Rolf Engert (1889-1962), Stirner’in kafatasını satın alır. Mackay’ın
arşivi ise Moskova’daki Marks-Engels-Enstitüsü’ne
satılır. Arşivini özellikle bu kuruma satmak zorunda kalmış olması Mackay için
asla unutulamayacak bir acıdır.
Engert, ölmeden önce kendi Stirner arşivini Stirner’in
kafatasıyla birlikte eşine ve oğluna bırakır. Şu an oğlunun mülkiyetindedir.
2000’li yılların başında Stirner araştırmacılarından
bir arkadaşım bana söz konusu kafatasının Stirner’e ait olup olmadığı konusunda
emin olmak için bir inceleme yapılmasının gerekli olduğunu söylemişti. Birincisi,
kafatasının Stirner’e ait olup olmadığı konusunda bir garanti yoktu. Çünkü
neticede yoksul koşullarda ölen Stirner’e bir “yoksul mezarı” lâyık görülmüştü,
bu demektir ki Mackay’ın mezarı yeniden yaptırdığı tarihe kadar mezar birkaç
kez kullanılmış olabilirdi, bu bir olasılık. Mackay’ın mezarı yeniden yaptırmasıyla
bu olasılık kalkmış oldu.
İkincisi, Stirner’in bir fotoğrafı, bir resmi
olmadığı için bugünkü bilimsel verilerle kafatası incelemesi üzerinden bir
Stirner portresi elde edilebilirdi. Bu da Stirner’in yüz görüntüsü konusunda
merakları giderecekti.
Stirner Topluluğu’unun başkanı olarak çalıştığım dönemde
(2002/03) konu üzerine tartışmalar ve incelemelere dair ilk adımlar atılmıştı
ancak burada söz konusu edemeyeceğim nedenlerden dolayı bu fikirden vazgeçilmişti.
Engels’in Stirner Çizimleri
Mackay, Stirner’in biyografisini yaklaşık 10 yıl
süren bir çalışma sonucunda yayımlar (1898). Tüm emeğine karşın Stirner
hakkında fazla bilgi sunamamaktadır. (Mackay-Stirner Sorununu kapsayan Türkçe iki makalem Web-sitemde
mevcuttur (Max Stirner ve Bireyci Anarşistler / Max Stirner ve Anarşizm Üzerine Birkaç Not)
Stirner üzerine bilgi toplamak için Mackay’ın
görüştüğü ve / ya da yazıştığı insanlardan biri de Friedrich Engels’tir. Engels,
50 yıl sonra anımsadığı kadarıyla bir Stirner portresini üstünkörü çizer (1892). Neticede Mackay,
Stirner’e dair elde ettiği bilgilerden yola çıkarak bu çizimin Stirner’e benzemediğinin
altını çizer.
Diğer
bir çizim de Stirner’in takıldığı Özgürler
Kulübü elemanlarıyla birlikte Engels tarafından daha önce
çizilmiş olanıdır. Bunun daha gerçekçi olması
gerekir,
çünkü tarih olarak 1841/42 dönemini içerir. Yani
henüz Stirner de Engels de yaşıyorlardı. Ancak uzmanlar buna da şüpheyle
bakıyor. Bu ikisi dışında Stirner’in ne
bir fotoğrafı mevcuttur ne de her hangi bir resmi!
26 Haziran 1856’da Stirner’in ölmesi üzerine
Stirner’in yakın dostu Bruno Bauer ressam Ludwig
Pietsch’e (1824–1911) Stirner’in ölüm yatağındaki yüzünü çizdirir. “Dostunun düşünsel duruşunu kesin bir kararlılıkla sunan
ve Bauer’i çok sevindiren bu çizim” (Pietsch) ne yazık ki kaybolmuştur. Elde
edilen tüm bilgilerden varılan sonuç: Yalnızca kaybolan bu çizim Stirner’in
yüzünü yansıtabilmiştir.
Bir öteki çizim ise, kesin bir kaynak bulunmamakla
birlikte, Stirner’in ölümünden hemen sonra çizilmiş olduğu söylentisidir. Ancak bu çizim de kaybolmuştur.
Daha sonra oluşan çizimler, resimler vb. Engels’in
çizimlerini temel alır.
Çizimlere dair teknik bilgiler
Çizim (1): Friedrich Engels / 1841/42
Kişiler soldan sağa: Arnold Ruge, Ludwig Buhl, Karl
Nauwerck, Bruno Bauer, Otto Wigand, EdgarBauer, Max Stirner [ağzında puro],
Eduard Meyen, bilinmeyen iki kişi, Carl Friedrich Köppen.
Çizim (2): Friedrich Engels / 1892
|
