|
|
Hiç'i
Düşünürken
H. İbrahim Türkdoğan  |
|||
|
|
|
1) Giriş İnsan
varoluş putlarını ardında bıraktığı an Tek’in seyrine
başlar. O andan itibaren dünyaya atılmışlığını,
köksüzlüğünü, şekilsizliğini, adsızlığını anlar. Bu
bilinçle hareket eden Tek’in yaşamı, sahici nitelik kazanır.
Sahicilikte Tek, Hiç ve Hiç’ten kopan Varlık’la yüzleşir.
Hiç’i ve Varlık’ı bir arada duyumsar ve kavrar. Burada
duyacağı kaygı yaşamında daima var olacaktır. Kaygı, kriz ve
bulantı gelip geçeci değil, süreklidir; olmadığı an ve
dönemler de mevcuttur. Bulantı insana sahi bir yaşamın olduğunu
öğretir. Tek, buradan yola çıkarak yaşamsal sorumluluk duyar ve
yaşamı düzenleyerek karmaşadan kurtarır. Neticede kendisiyle
birlikte tüm varolanları bu bilinçle adlandırır. Sahi olan
içinden geldiği Hiç'e geri dönerek yaşamı yeniden kurar.
Buradaki yapıcılık yıkıcılığın karşıtı değil; ikisi iç
içedir. İyi ve Kötünün ötesinde yaşam böyle inşa edilebilir
ancak.
2) Biricik ve Man Genelin
acısı bir düşünce acısıdır; bir hayaletin acısı. Genel,
aynı zamanda “sıradan
insan”dır.
Sıradanlık Man’ın
en açık ifadesidir. Sıralar halinde yürüyen ve düşüncelerin
egemenliğindeki Genel, Ben’le örtüşmez. Sahi olan, içindeki
Genel öldürünce doğar. Genelin ölümü sahi olanın doğuşudur.
Biricik, Man’ın karşıtıdır. Biricik, Hiç’e dönen ve Hiç ile yaratandır. Tek, ancak biricikliğinde yaratıcı Hiç'ine geri döner. Genel, Ben’in biriciklik duygusunu kırmaya, zayıflatmaya yönelir, çünkü Genel, biriciklik düşüncesi karşısında korkuya kapılır ve o an korku bir düşman imgesine dönüşür. Bu durumda Genel, düşünceden düşünceye savrulur; birinin egemenliğinden çıkıp bir diğerininkine sürüklenir. Oysa kendi meselemi kendim üstlenir ve biricikliğim üzerine kurarsam, o zaman meselem geçici ve ölümlü bir yaratıcının meselesidir. Dolayısıyla söyleyebileceğim tek şey vardır ki, o da ancak şu sözcüklerde ifade bulabilir: “Meselemi Hiç’e bıraktım.” Meselesini Hiç’e bırakan kişi, bir akıntı olan zaman içinde Hiç ile Varlık’ın kesiştiği noktada vukuu bulan boş alanın sahibidir. 3. “Varoluşçu Zangoç”un Izdırabı (Heidegger) Man
sadece toplumsalda var olabilendir, toplum onun nasıl yaşaması
gerektiğini önceden belirler. Bu yaşam, Genelin mekânıdır. Buna
dolayısıyla “genel mekan” ya da “genel alan” diyebiliriz.
Man
aynı zamanda belirli olandır; toplumun simgesidir, toplumun
kendisidir. O, bir genel alan iken, aynı zamanda bir “onlar
alanı”dır.
Tek, Varlık’ın dayanılmaz ağırlığı altında Hamlet-sorusunu kasvetler içinde soracak: Neden Hiç yok da bir şey var? Tek’in asıl sorusu –bu. Bu soruya korku, tasa ve can sıkıntısı eşlik ediyor. Tek’e sonsuz bir uçurum duygusu veren Hiç-sorusu, iç sıkıntısının dışa vurumudur. İç sıkıntısı Tek’e daima eşlik eder. Issız, terk edilmiş ve tenha bir yerde olmanın duygusunu kim bilmez. Modern çağda korku filmleri izleyenler bu duyguyu daha iyi anlar. Tüm evren tenha ve karanlıklarla çevrilidir, Tek’in attığı her adım uçurumla sonuçlanabilir. Ama Man kendini işte bu Hiç’e bırakırsa, çok şey kazanabilir: aldatmacalardan sıyrılmanın, tanrılardan arınmanın yolu Hiç’te olabilmektir. Varlık’a erişmek için bu kasvet göze alınmaya değer. Varlık’ın gizine erişmenin tenhalı, kasvetli yolu Tek’in kendisidir. Yaşam Tek’e iki olanak sunar: aslolan ve tersi. Varoluş böylelikle belirlenmiş olarak karşımıza çıkar. Dünya-içinde-olmak bu iki seçenekle sınırlıdır. 4) İle Hiç,
korku üzerinden açığa çıkar. HBu
da Varlık’a ulaşmanın yoludur. Korkuyla açığa çıkan Hiç,
Tek’in Varlık’ıdır. Tek, Hiç’te ölümle yüzleşir. Ve
ölüm bilinciyle yaşama anlam yükler. Ölüm, yaşamın tek
anlamıdır. Ölümsüz yaşam anlamsızdır. Ölüm, yaşamı var
eder, Hiç’in, Varlık’ı var ettiği gibi. Ölüm ve yaşam iç
içedir, Hiç ile Varlık’ın iç içe olduğu gibi. Ölüm kendi
başına yok, Varlık kendi başına yok. Ölüm yaşamı var edense,
onu düzenleyendir de. Varlık’ı düzenleyense Hiç’tir. Varlık
kendi başına saçmalıktır. Ölüm bu saçmalığın yokluğudur.
Var olmak, aynı zamanda birlikte-var-olmak’tır. Biricik ile
Biricik. İle’siz Varlık Man’ın
Varlık’tan kopuşuna benzer. İle, Biricik’in dünyayı
ötekilerle paylaşmasıdır: Her Biricik bir diğeriyle ancak
birlikte var olandır. Bu paylaşma eşit değildir. Çünkü her
Biricik Kendidir. Kendi-olan,
“onlar alanına” girmez. Eşitlik, eşitsizlik egemenliği gibi
dayanılmaz ve çekilmez bir zorbadır. Varoluş korkuda kendi başına
ve yalın olmakla birlikte Man’ın
tahakkümünden kurtulur. Bu da Tek’in Kendi olmasını sağlar.
5) Dünyaya Giriş Ücretsizdir. Dünyaya
giriş dünyadan çıkışı haber eder. Başlangıç, sonun
habercisidir. Hiç, hem başlangıç hem sondur, ikisini birbirine
bağlayansa varoluştur. Varoluşun putları Varlık’ın örtüsüdür.
Man örtüdür.
Dünyaya giriş ücretsizdir. Çünkü Varlık'tır.
Hiç’in ücreti yoktur. Hiç ücretsizdir. Hiç’in ücreti
hiçtir. Hiç, kendinin nedenidir, –aslolandır. Ücret, var
olmanın bedelidir, –Varlık’ın değil. Bedel kendi karşılığını
aramaktır. Bedel kendi eşini bulma çabasıdır. Var olmanın
dayanılmazlığı kendi eşini bulamayışıdır. Bu acı onun
bedelidir –işte.
6) (Sartre) Varoluş
bulaşıcıdır, her Tek’in kaptığı bulaşıcı bir hastalık,
–salgın. Pekmez gibi yapışkan, estetiksel değeri sıfır,
yapıştımı bir kez bırakması olanaksızdır, ölüme kadar
beden, tin ve ruh onunla iç içedir. Tek’in ayrılmazığı. Köşe
bucak varoluştan ibaret, her şey var, her yer varoluşla kaplı.
Gına! Ey varoluş! Nesin, kimsin sen? Ne istersin, ne ararsın?
Sensiz olunmuyor, çek git. Bırak yakamı. Çek git, başımın
belası! Var git, Varlık’ın bulantısı. Sağım solum varoluş,
önüm arkam varoluş, içim dışım varoluş. Yok mu senden
kurtuluş? Her şey seninle yoğrulmuş, hayatın hamuru, çek git!
Ey saçma, nereden de musallat oldun! Niye varsın, niye Hiç yok da
sen varsın? Niye Hiç değil de, bir şey var? Ey rastlantı, en
büyük abuk sabuk sensin; saçmalığın kökeni sen, ne diye
varsın? Ey boşluk, her şeyi yutmakla doyamayacak kadar bir
ejderhasın sen, evren senin boşluğunu dolduramayacak kadar küçük.
Boşluğun ve doyumsuzluğun tek ilkesi sensin. Ey bulantı,
yakaladın yine beni, her zamanki gibi boğacak kadar çöktün yine
gırtlağıma. Her edimde sen varsın. Sokakta, kafede, yatağımda,
yazarken... Daha dün seviştiğim kişiyle aramıza sen girdin.
Dokunduğum et senin kokunu taşıyordu, çıplak bedenime çamur
gibi oturdun ve her
zamanki gibi yine seninle birlikte hayvanlaştım. Seni en çok
sevişirken duyumsuyorum, kaçınılması mümkün olmayan en büyük
bulantı işte o an. Senin varlığın anlık değil, ebedi. Şu
taş, şu toprak, şu ağaç, şu kağıt senin eserin. Senin ifade
edilemeyişin köklü bir acı. Sen sözcüklerin ötesindesin,
nedenin ve (sağlam) bir temelin yok senin. Biliyorum: senin dünyan
sözcüklerin dünyası değil. Saçma olduğun kadar adsızsın.
Bunu anladığımda başım dönüyor, midem bulanıyor ve
tekrarlıyorum: her seviştiğimde bu bulantı tinimi, bedenimi ve
ruhumu aşıyor. Âşkın birlikte hayvanlaşmak olduğunu ve bundan
daha farklı bir şey olamayacağını o an duyumsuyorum –işte.
Çamurda didişen domuzlar gibi seninle yoğruluyorum. Saçma olduğun
kadar da bir rastlantısın sen, benim gibi milyonlarca zavallı
karıncayla birlikte atıldın evrenin boşluğuna; boşluk senin bir
diğer adın. Seni rastlantı savıyla doldurmaya çalışıyorum;
oysa sen tam bir vakumsun. Dedim ya! Ve sen sözcüklere sığmayacak
kadar da mükemmelsin, mükemmel bir boşluk ve boşunasın. Evren
varolanlar kalabalığıdır. Başım dönüyor. Varlık’ın ücreti
bulantıdır –işte.
7) (Stirner) Dünyaya
gelmek bir şans meselesidir, bu şans herkesin yüzüne gülmez. Çok
çekici, büyüleyici, kazanmadan elde edilen bu şans neredeyse hoş
bir mucize kadar caziptir. Bu şans benim mülkiyetimdir. “Hiçbir
şey benden üstün değildir”,
çünkü her şey benim mülkiyetimdir. En az şu kağıt kadar yer
ve gök de benim olandır. Şu kadın, şu erkek, herkes benim
hazzımın nesnesidir. Ne yazik ki tüm hazlar gibi her şey
geçicidir. Mülkiyetimde olmayan tek şey ölümdür. Bir boşluk
olan şu evreni ancak kendimle doldururum, çünkü “Ben Hiç’im”
derken boş olduğumu asla söylemedim –bunda ısrarlıyım. Benim
Hiç’im gözle görünen, elle tutulan bir Varlık’tır. Üstelik
kırıcı olan bu Hiç, vakumu dolduracak kadar da yapıcıdır.
Dünya benim dünyamdır, gerisi yalan. Hiçbir amacım yok benim,
neredeyse bir bitki kadar yalın ve yaşam doluyum. Ancak benim bir
mülkiyet düşkünü oldugumu sanmayın –bunu da ısrarla
söylüyorum. Her düşkünlük beni tiksindirir. Meselemi Hiç’e
bıraktığım için, hiçbir tutku umurumda değil. Ben tutkuların
kölesi değil, efendisiyim. Beni var eden benim, çünkü benim
nedenim benim. Kimse benden sorumlu değil ve kimseden de ben sorumlu
değilim. Bununla özgür olduğumu söylemiyorum, özgürlük
kölelerin bir arzu ve tutkusudur, ben özgürlüğün nesnesi olacak
kadar nesneci değilim. Özgürlük benimle birlikte doğdu ama ben
başkaları gibi özgür olmaya mahkûm değilim. Ben özgürlükten
de arındım. Ben Biricik’im.
8) Değil Mir geht nichts über Mich! Hiçbir şey beni aşacak yücelikte değildir! Hiçbir şey, önünde, kendimi alçaltmamı gerektirecek bir yücelikte değildir! Beni hiçbir şey aşamaz! Hiçbir şey özgünlüğümü aşamaz! Hiçbir şey benden üstün değildir! 8.1) Değil Nedir? Değil’in
bir şey olduğu ve olmadığı yargılama edimiyle bilinir. Değil
her zaman yargıyla bilinendir. Her zaman yargıyla bilinen Değil,
sadece bir olumsuzluk belirtisidir. Değil, Hiç öncesi değil,
sonrasıdır. Hiç, Değil sonrası değil, öncesidir. Hiç
ilkseldir, aslolandır. Değil, Hiç’i yargılayabilir sadece. Hiç
yok demek gibi; Hiç yok olandır gibi. Hiç varolan değildir gibi.
“Hiçbir şey benden üstün değildir” tümcesi bir yargı
sözüdür. Oysa “Meselemi Hiç’e bıraktım” tümcesi Hiç’e
akar. Hiç önceldir, en önce olandır. Hiç var.
Dilde olmayan, dil ötesi Hiç, yargılamaz –yargılanamaz. Yargı dilde vardır. Hiçbir şey Hiç’i ifade edemez, çünkü Hiç hiçtir. Hiç, değiller. Değilleyen Hiç’tir. Değilleyen Hiç, değiller. Hiç’i ancak Hiç ifade eder. Hiç, ifade edilebilen değildir; Hiç, ifade edilemeyendir. Hiç, hiçtir. Hiç hiçtir. 9) Hiç Tek’in
ruh halini ifade edebilecek bir özellik var. Bu özelliğin adı
var: Hiç. Tek, inlerken, iç sıkıntısı yaşarken, gönül
darlığında kavrulurken, heves içinde ve heves dışında
yoğrulurken, neşeden ve neşesizlikten kudururken, kasvet ve melâl
içinde kıvranırken hep Hiç var. Hiç her yerde var, Hiç’siz
bir var’dan söz edemeyiz. Hiç, olandır. Hiç, Tek’in ruhunun
dışa yansıma biçimidir. Hiç, insan ruhunun kapsamıdır, Tek’in
ruh hâlinin adıdır. İki dev kayayı birbirine bağlayan asırlık
bir tahta köprüden uçurumu görmek Hiç’i duymaktır –işte.
Ve Hiç bu duyguyu yaşatandır; Hiç, bu duygudur.
Hiç, şehvetimin adıdır, libidomun öteki adı. Acının doruğunda hiçleşen Ben’in inlemesidir Hiç. Kıvamını bulma efkârına kapıldığımda Hiç’i görürüm; O, neşemle acımın kesiştiği noktadır. Hiç, realiteyi kucakladığı gibi, rüyaların da sorumlusudur. Tek’in rüyadaki ruh hâli Hiç’in sahi ruh hâlidir. Hiç, sanal realiteyle banal realitenin uzlaşımıdır aynı zamanda. Hiç, evrendir, çünkü aslolan hissiyat odur. Gönül darlığından gönül ferahlığına kadar her duygu, Hiç’in bazen hafif bazen sert esen rüzgârıyla çalkalanan ölüm dürtüsünün habercisidir.
Bu yazının ilk kez yayımlandığı yer: Davetsiz Misafir, Sayı 3, Sonbahar 2003.
|